شيوه زندگي پيامبر اعظم
تحقيقاً آشنايي با روش و آداب زندگي و خلق و خوي آن بزرگوار که خود مظهر کامل و آيينه تمام نماي مکارم اخلاقي است گام مؤثر جهت درک هرچه بيشتر مسايل اخلاقي خواهد بود.
سيره رسول خدا(ص) که والاترين الگوي کمالات انساني و مصداق آيه شريفه{و لکم في رسول الله اسوه حسنه} عالي ترين نمونه تربيت و اخلاق اسلامي باشد که با الهام از سيره آن حضرت بتوانيم در رشد و سازندگي شخصيت خود و فراگيران و متربيان قدمي موثر برداريم.
اخلاق فردي رسول خدا(ص)
حضرتش همچون خورشيد تابان در آسمان انسانيت مي درخشيد و کالبد ارزشهاي والاي اخلاقي و کمالات و سجاياي انساني را روح مي بخشيد. ايشان الگوئي به تمام معنا از جميع کمالات و امتيازاتي که يک انسان در همه ابعاد وجودي خود مي تواند داشته باشد در زندگي سراسر عظمت و شگفت انگيز آن حضرت ترسيم شده است که براي هميشه چون مشعلي فروزان فراراه آدميان پرتو افشاني مي نمايد.
ساده زيستن رسول خدا(ص)
او زندگي بي آلايشي داشت و زوائد معيشت را از زندگاني خود دور نمود. امام محمد باقر(ع) مي فرمايد: فرشته اي خدمت رسول خدا(ص) آمد و گفت اي محمد خدايت سلام مي رساند و مي فرمايد اگر بخواهي سرزمين مکه را براي تو از طلا پرسازم. رسول(ص) سربسوي آسمان بلند کرده عرض کرد: خدايا ! اين حال براي من بهتر است که يک روز از غذا سير شوم و سپاسگذاري تو را کنم و روز ديگر گرسنه باشم و از تو گدايي کنم.
رسول خدا(ص) در اين ارتباط مي فرماييد: از خوشبخت ترين مردم در نظر من مؤمني است که متعلقادش کم و از نماز بهره مند باشد. از روزي بحد کفاف قناعت کند و به آن بسازد تا بخداي خويش برسد و خداي را بخوبي پرستش کند .
درجاي ديگر حضرتش مي فرمايد« زهد در دنيا کوتاه کردن آرزوهاست و شکر نعمت و خود داري از آنچه خدا حرام کرده است.
پاکيزگي و آراستگي
رسول خدا(ص) از دوران طفوليت به آراستگي و پاکيزگي علاقه خاصي داشت . موهايش مرتب و سروصورت خود را تميز نگه مي داشت. در طول حيات نيز چنين بود.
رسول خدا(ص) فرمود« اي عايشه خداوند دوست دارد وقتي برادرش براي ديدن برادرانش از خانه بيرون مي رود خود را آراسته کند .
پيامبر اعظم (ص) حتي در جهت تعميم اين امر مهم به ياران و پيروانش هم همت داشت. روزي مردي را مشاهده کرده که ژوليده بود. فرمود: چه ضرر داشت اگر اين مرد ريش خود را اصلاح مي کرد . آن مرد حرف پيامبر را شنيد و اصلاح کرد و مورد تشويق رسول خدا قرار گرفت.
آن حضرت درباره تميزي لباس نيز تإکيد فراوان داشت و فرمود:هرکسي لباسي براي خود تهيه کرد بايد هميشه آن را پاکيزه نگه دارد
پيامبر(ص) فرمود: اسلام پاکيزه است. شما هم پاکيزه باشيد که به بهشت وارد نشوند مگر پاکيزگان.
درجاي ديگر مي فرمايد: پاکيزگي جزئي از ايمان است و ايمان انسان را به بهشت رهبري مي کند.
پاکيزگي کليد قبولي نماز است. پايه دين بر پاکيزگي استوار است. و درنهايت {النظافته من الايمان}
معطر بودن رسول خدا(ص)
رسول خدا(ص) از هر کوي و برزني که مي گذشتند بوي عطر تا مدتها به مشام مي رسيد.
پيغمبر مشکي داشت که پس از وضو بدست مي ماليد و همچنين در اين زمينه مي فرمايد:هر زني که بوي خوش بکار برد و از خانه بيرون رود مورد لعن خداوند است تا آنکه به خانه برگردد.
مسواک کردن
پيامبر اکرم(ص) روزانه چند بار به ويژه پيش از خواب و پس از بيداري با دقت مسواک مي کردند و دهان و دندانهايش را مي شستند و مي فرمودند اگر ترس آن نبود که پيروانم دچار مشقت و زحمت شوند برآنها مسواک کردن را واجب مي کردم که هنگام اداء هر نماز مسواک کنند و بالاخره رسول خدا(ص) مي فرمايد: مسواک دهان را تطهير مي کند و رضايت خدا را جلب مي نمايد.
حق شناسي پيامبر
در تاريخ مهر و وفا و قدرداني و حق شناسي نمونه اي زيبا تر از قدرداني حضرت نسبت به کسانيکه به هر شکل به پيامبر مساعدت کردند سراغ نداريم. از احترام به والدين گرفته تا کساني که دايه و عهده دار شيردادن او بودند که نمونه بارز آن ثوبيه کنيز ابوطالب که چهارماه به ايشان شيرداد تا پيامبر(ص) تا آخرين لحظات عمر با برکت خويش از او تقدير و تشکر مي کرد.
حق شناسي معلم نسبت به مدير و مدير نسبت به مسئولين بالاتر و قدرداني دانش آموز نسبت به معلم و همه نسبت به والدين و يا هرکسي در طول حيات آدم بسبب خير و عمل نيکي را نسبت به ما به انجام رساند گويا آن است که مي بايست ما از سيره رسول خدا تإسي بجوييم ونسبت به آنان اداي دين و حق شناسي کنيم.
کار و تلاش پيامبر:
از دوران کودکي پر تحرک و علاقمند به کار و فعاليت بود. در طول زنگي ديده نشد روزي را به بطالت بگذراند. کارهاي شخصي و اموري که مربوط به خانه بود شخصاً انجام مي داد و در مقام نيايش عرض مي کرد«از بيکاري و تنبلي به تو پناه مي برم»
و مي فرمود «خدا کارگر امين را دوست دارد. عبادت هفتاد جزء دارد که بهترين آن کسب روزي حلال است.
در جاي ديگر مي فرمايد«پاکيزه ترين غذايي که انسان مي خورد غذايي است که با کوشش خودش بدست آيد.
پيامبر(ص) پس از انجام وظايف خطير روزانه وقتي به خانه بر مي گشت وقت خود را به سه قسمت تقسيم مي کرد.
1-قسمتي را به عبادت خدا 2- قسمتي را به خانواده اختصاص مي داد 3- سهمي را به استراحت و کار شخصي خود.
مقتنم شمردن عمر
پيامبر(ص) به روشهاي گوناگون مسلمين را به درک ارزش عمر خود دلالت و به استفاده بيشتر از آن توصيه مي کرد و مي فرمود: من تعجب از اولاد آدم دارم وقتي که سرمايه اش زياد مي شود خرسند مي گردد و اگر کم شود سخت محزون و ليکن شبانه روز بر او مي گذرد و عمرش را کوتاه مي کند غمگين نمي شود. بدانيد که بي نياز و راحت نمي گردد کسيکه مالش زياد شود و عمرش کوتاه باشد. مي فرمود«فرشته الهي هرشب بجوانان بيست ساله ندا مي دهد کوشش و جديت کنيد و براي نيل به کمال و سعادت خود مجاهده نماييد و در ادامه حضرت مي فرمايد: درقيامت هيچ بنده اي قدم از قدم بر نمي دارد تا به چند پرسش پاسخ دهد:
1- اينکه عمرش را در چه کاري بپايان رسانده است.
2- جوانيش را چگونه و در چه راهي بسر آورده است.
3- اينکه مالش را چگونه بدست آورده و چگونه خرج کرده است.
4- از امامش که او کيست. چنانکه خداي عزوجل فرموده است{يوم ندعوا کل اناس بامامهم}
رسول خدا (ص) مي فرمايد: هرکه امروزش با روز گذشته او مساوي باشد مغبون است و هرکه فردايش بدتر از امروزش باشد ملعون است و هرکه نفقه و جستجوي نقصان عملش را ننمايد و برطرف نکند عقلش ناقص است و هرکه عمل و عقلش ناقص باشد مرگ براي او بهتر است از زنده بودن .
سخن و سکوت
پيامبر اکرم(ص) گفتاري فصيح و شيرين داشت و هنگام سخن گفتن تبسم مي کرد نه کم و نه زياد حرف مي زد. بدون ضرورت حرف نمي زد. روزي به ابوذر فرمود: اي ابوذر هرچه را که در آن تورا بهره نيست ترک کن و به سخني که فايده اي بحال تو ندارد لب مگشا و زبان خود خود را مانند پول خود که در حفظ آن ميکوشي نگهداري نما. اي ابوذر اگر سخن گفتن نقره باشد سکوت طلا است.
کلامش جوامع الکلام و اظهاراتش فضل الخطاب بود. ميفرمود{انا افصح الکلم} من فصيح ترين عرب هستم. و مي فرمودند:{اعطيت جوامع الکلم}خدا بمن کلمات جامع داده است.
درباره سکوت پيامبر(ص)، علي(ع) فرمود: سکوت آن حضرت در چهار چيز بود در تفکر،تقدير، حلم و حذر.
جوهره صداي رسول خدا(ص) بلند و آهنگ صدايش از همه مردم زيباتر بود.تا جايي که اکثر مردم بمجرد شنيدن سخنش و ديدن قيافه و چشيدن حلاوت الفاظ به اسلام ايمام مي آوردند .
عبـادت
رسول اكرم (ص) مي فرمود: برترين مردم كسي است كه عاشق عبادت باشد و آن را در آغوش كشد و از دل و جان دوستش بدارد و با پيكرش عبادت را بجا آورد.
حضرتش در باره نماز فرمود: {قره عيني في الصلوه} روشني چشم من در نماز است.
رسول خدا فرمودند: {و اما الصلوه فانه لاخير في الدين لاصلوه فيه}اما در مورد نماز ، ديني كه در آن نماز نباشد خيري در آن نيست.
و مي فرمود: نماز مانند ستون خيمه است.
و در جاي ديگر فرمود: به خدا پناه ببريد از خشوع نفاق: پرسيدند خشوع نفاق چيست؟ فرمودند اينكه ظاهراً بدن خاشع ديده شود ولي در قلب خشوعي ديده نشود.
ضمناً رسول اكرم (ص) كه همواره درس اعتلال و ميانه روي به مردم مي داد با هرگونه افراط و تفريط مبارزه مي كرد. اسلام آئيني است متين و محكم و در انجام دستورات آن با متانت قدم برداريد و عبادت خداوند را بر بندگان خسته كننده و ملال آور جلوه ندهيد.
ملاطفت با كودكان
بافرزندان خود رسول مكرم اسلام(ص) بسيار مهربان بود. بارها ديده شده بود حسن و حسين(ع) در حال سجده نماز به گردن و پشت حضرت مي نشستند و ايشان آنقدر سجده را طول مي دادند تا آنها پايين بيايند و مي فرمودند:«من لايرحم لما يرحم» كسيكه مهرباني نكند، رحمت خدا شامل حالش نميشود.
روزي پيامبر خدا نشسته بود و حسن و حسين(ع) وارد شدند. پيامبر به احترام آنها از جاي بلند شدند. و مي فرمودند كه من بخاطر پنج خصوصيت بچه ها را دوست دارم.
اول آنكه بسيار گريه مي كنند و اين گريه كليد جنت است. دوم اينكه متكبر نيستند سوم اينكه دعوا مي كنند ولي كينه بدل نمي گيرند چهارم آرزوي دور و دراز ندارند و پنجم: دلبسته و وابسته به چيزي نيستند.
حسن خلق
يكي از مهمترين علل توفيق رسول خدا(ص) خوي نرم و ملاطفتآميز وي بود. در رفتار با مردم بسيار بردبار و حليم بودند. حسن ضن داشتند. پيامبر در جواب سؤال اسامه كه بهترين صفت پسنديده كدام است فرمودند: «حسن خلق.
امام حسين(ع) به نقل از پيامبر (ص) فرمودند براي افراد خوش خلق پاداشي است مثل آنهائيكه روزها را روزه مي گيرند و شبها را نماز مي خوانند و در جاي ديگر مي فرمايند«خوش خلقي گناهان را ذوب مي كند همانطوريكه خورشيد يخ را ذوب مي كند.پرسيدند: خوش خلقي چيست؟ فرمودند: خوش خلقي به اين است كه پيوند دوستي برقرار كني با كسيكه از تو بريد و عفو نمايي كسي را كه به تو ظلم كرده و عطا كني به آنكه از تو مضايقه داشته.
و در مقام دعا با خالق سبحان مي گفت: خدا يا خلقم را نيكو فرما. خدا يا از اخلاق ناپسند دورم دار و براي اجتناب از ناروايتها ياري ام فرما.
عفو و گذشت:
چشم پوشي از خطاي ديگران و گذشت از خود از سجاياي بارز آن حضرت بود. آزاد كردن مردم مكه پس از فتح آن .
ايشان عفو و گذشت را برانتقام ترجيح مي دادند. مانند رفتارش با عبدالله بن ابي سردسته منافقان.
قاطعيت در اجراي عدالت
پيامبر(ص) در قبال تضييع حقوق شخصي با گذشت و اغماض باورنكردني رفتار مي كرد. زمانيكه حقي پايمال مي شد و يا حريم شرع مورد تجاوز قرار مي گرفت بسيار خشمگين مي شد.
از هيچكس ابائي نداشت. در نظرش همه يكسان بودند. ملاكش حق بود. ايشان در اجراي قاطعانه عدالت مي فرمايد«اقوام و ملل پيشين دچار سقوط و انقراض شدند بدين سبب كه در اجراي قانون عدالت تبعيض روا مي داشتند.
حقوق مؤمنين
رسول اكرم (ص) فرمود: هر مؤمني را بر گردن ديگري حق است.كه جز با انجام آنها با بخشش طرف راه نجات ندارد كه به پاره اي از آنها اشاره مي كنيم.
1- لغزش اورا ببخشد 2- اسرار و رازهاي او را پنهان بدارد. 3- عذر او را بپذيرد.4- درغيابش از او دفاع كند و از غيبت او جلوگيري كند. 5- خير خواه او باشد.6- دوستي او را حفظ كند 7- و . . .
و در جاي ديگر مي فرمايد: اي مردم يكديگر را دشمن نداريد و حسد نورزيد و پشت بهم نكنيد و اي بندگان خدا برادر هم باشيد و هيچ مسلماني نمي تواند بيشتر از سه شب برادرش را ترك كند و با او حالت قهر باشد.
منابع
شيخ عباس قمي : سفينه البحار جلد دوم، انتشارات فراهاني
مرحوم شيخ يعقوب کليني: اصول کافي حلد چهارم، ترجمه حاج سيد جواد مصطفوي، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اهل بيت (ع)
مرحو عبدالواحد الآمدي التميمي،مؤسسه العلمي للمطبوعات چاپ اول.
شيخ محمدبن الحسن الحر عاملي، وسائل الشيعه جلد چهارم، انتشارات مکتب الاسلاميه، تصحيح شيخ عبدالرحيم رباني شيرازي.
شهيد ثاني منيه المريد، ترجمه دکتر محمدباقر حجتي چاپ سوم.
ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، جلد دوم چاپ بيروت.
ابو محمد حسن ديلمي، ارشاد القلوب، جلد دوم.
و . . . .
آموزش آشنایی فرزندان با اهل بیت(ع) 